آیت الله حائری یزدی

نهال بابرکت علم و فقاهت
زمزمه شکل گیری حوزه علمیه قم، قرن‌ها قبل پیشگویی شده است‎‎‎؛ امام صادق    به یاران خود درباره قم و مرکزیت این شهر برای دانش اسلامی چنین فرمود:
«سَتَخْلُو کُوفَهُ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ وَ یَأْرِزُ عَنْهَا الْعِلْمُ کَمَا تَأْرِزُ الْحَیَّهُ فِی جُحْرِهَا، ثُمَّ یَظْهَرُ الْعِلْمُ بِبَلْدَهٍ یُقَالُ لَهَا قُمُّ وَ تَصِیرُ مَعْدِناً لِلْعِلْمِ وَ الْفَضْلِ حَتَّى لَا یَبْقَى فِی الْأَرْضِ مُسْتَضْعَفٌ فِی الدِّینِ …؛ به زودی کوفه از مؤمنین خالی می‌شود و علم از آن پراکنده می شود، همان طور که مار در لانه‌اش پوست می‌اندازد و در شهری به نام قم سر بر می‌آورد و قم معدن علم و فضیلت می‌شود [و از قم علوم دین به سراسر دنیا عرضه می‌شود]، به طوری که در دنیا مستضعف در دین باقی نمی‌ماند .»
در زمان حکومت محمدخان قاجار، حوزه علمیه قم به ویرانه ای تبدیل شد؛ حجره‌های مدرسه فیضیه، خالی از طلبه شده بود و برقفسه‌های کتاب، گرد فراموشی نشسته است. سالن‌های درس و بحث مدرسه بزرگ «دارالشفاء» محل سکونت فقرای شهر یا زائران شده است و برخی کسبه اطراف حرم از حجره‌هایش به عنوان انبار اجناس استفاده می‌کردند .
نوروز ۱۳۰۱ هجری شمسی، پس از دو ماه اقامت آیت الله حائری – رحمه الله علیه – در شهر قم، جلسه‌ای از طرف علما در منزل آیت الله “پایین شهری”،  تشکیل شد این مجلس به وجود فقهای قم مانند آیت الله بافقی و آیت الله کبیر مزین گشت. موضوع جلسه وضعیت نابسامان حوزه علمیه قم بود که ساعت ها به درازا کشید و سرانجام نظر نهایی به طرف آیت الله حائری- رحمه الله علیه – روانه شد.
نظر آیت الله حائری- رحمه الله علیه –  در ابتدا بر این بود که بزرگان قم خود به این وضعیت سامان دهند؛ اما اصرار بی حد علما از طرفی و وضعیت نامطلوب حوزه علمیه از طرفی دیگر تکلیف را بر ایشان ثابت کرد و ایشان را مصمم ساخت تا حوزه علمیه قم را سامان دهد و شاگردان خود را از اراک به این شهر فرا خواند.
حوزه علمیه قم در شرایطی دشوار، به طور رسمی توسط آیت الله حائری- رحمه الله علیه –  تأسیس شد. مردم آن زمان، صاحب عقیده راسخ و ایمان ثابت بودند و نسبت به دین و رجال دینی اهتمام می‌ورزیدند و به حاملان دین و طلّاب علوم دینی احترم می گذاشتند. بنابراین با همّت و تلاش ایشان و کمک و مساعدت مالی و معنوی مردم، روز به روز بر شوکت و اهمیت حوزه علمیه قم افزوده شد، به طوری که تعداد طلّاب و علما در اوایل هجرت ایشان به قم به هزار نفر رسید. سلطان احمدشاه آخرین پادشاه قاجاریّه نیز به قم آمده و تأسیس حوزه را به ایشان تبریک گفت .
سبک مدیریتی آیت الله حائری- رحمه الله علیه –
تا دوره آیت الله حائری یزدی- رحمه الله علیه -، حوزه‌های علمیه، شخص محور بود. هر جا شخصیت علمی بزرگی با مدیریت قوی و تدریس عالی ساکن می‌شد، حوزه علمیه قوی‌ای تشکیل می‌شد و بعد از هجرت یا ارتحالش، از رونق می‌افتاد مانند حوزه علمیه قم بعد از آیت الله میرزا ابوالقاسم قمی – رحمه الله علیه – یا حوزه علمیه سامرا بعد از ارتحال میرزای شیرازی دوم- رحمه الله علیه – ؛ اما آیت الله حائری با تجربه دو دوره مدیریت حوزه علمیه کربلا و نیز حوزه علمیه اراک و آگاهی از برنامه بلند مدت استعمارگران و وضعیت ایران، حوزه علمیه قم را تأسیس نمود، به گونه ای که شخص محور نباشد تا بعد از ارتحالش، حوزه به مسیرش ادامه بدهد.
آیت الله حائری- رحمه الله علیه – ، با نظام منسجم آموزشی، تنظیم دروس حوزوی، نظام شهریه، جذب اساتید قوی، گزینش طلاب مستعد و …، به حوزه علمیه قم، شخصیت حقوقی خاصی بخشید.
ایشان چنان بنیانی گذاشت که رضاشاه در پانزده سال فعالیت آیت الله حائری- رحمه الله علیه – تمام توان دولت را برای حذف حوزه علمیه قم به کار گرفت و دست به هر اقدامی زد ؛ ولی به این مقصود نرسید به گونه‌ای که رضاشاه می‌گفت: «همه را برداشتم، اگر این یکی (آیت الله حائری- رحمه الله علیه -‍‍‍) را برمی‌داشتم، اسلام را از کشور بر می‌داشتم .» بعد از رحلت ایشان نیز رضاشاه پنج سال تلاش کرد؛ ولی نتوانست به هدفش برسد.
آیت الله حائری با تأسیس حوزه علمیه قم توانست کارهای فرهنگی عمیقی را برای تقویت دین اسلام و مذهب تشیّع انجام دهد. ایشان نیز آثار عمرانی و اجتماعی فراوانی را از خود به یادگار گذاشت.
این عالم ربانی در طول مدیریت خود، بیش از چهارصد مجتهد جامع الشرایط پرورش داد و به سراسر ایران اعزام کرد . این عالم بزرگوار با صبر، بردباری، کفایت و درایت شاگردانی مجتهد تربیت کرد که توانستند در تحولات سیاسی – اجتماعی ایران، نقش ممتازی را ایفاء نمایند که از جمله آنها آیات عظام، صدر، خوانساری، حجّت، گلپایگانی، اراکی و بویژه امام خمینی- رحمه الله علیه –  بود که توانست رهبری انقلاب اسلامی ایران را تا پیروزی نهایی عهده دار شود.
در جریان انقلاب اسلامی، حوزه علمیه قم، یکی از عوامل اصلی پیروزی انقلاب محسوب می‌شود‎ زیرا از طرفی رهبری این انقلاب یعنی امام از شاگردان و پرورش یافتگان حوزه علمیه قم بود و از طرفی سرچشمه تمام‌ حرکت‌ها مردمی از حوزه بود.
چشم انداز امروز سند تحول آینده
حوزه امروز قم با در نظر داشتن ملاک‌های در مقایسه با دیگر حوزه علمیه جهان در حد بسیار مطلوبی قرار گرفته است در حال حاضر کرسی تدریس بیشترین مراجع تقلید جهان تشیع و مجتهدان و اساتید سطح عالی در قم برگزار می‌گردد و بیشترین تشنگان فقه در شهر علم و فقاهت سیراب می‌شوند همچنین فراوانی کلاس ها و مدارس علمی در قم نیز گواهی دیگر بر جایگاه بالای حوزه علمیه قم با دیگر حوزه های علمیه است.
نگاه فوق بدون در نظر گرفتن نواقص نظام موجود حوزه علمیه قم نیست؛ لزوم تجدید نظر در متون و مواد درسى فعلى حوزه و اضافه کردن مواد تحصیلى جدیدى که تا کنون به آن بها داده نشده و روش آموزشى و ساختار آموزشى از جمله نقص‌ها است. حوزه علمیه نیازمند مواد درسى و آموزشى جدیدی است که بتواند پاسخگوی اهداف و نیازهاى علمى و عقیدتى، جامعه اسلامى باشد. سخن شهید مطهرى- رحمه الله علیه- حکایت از همین واقعیت دارد که محصولى این نظام آموزشى جوابگوى نیازهاى جامعه نیست. «وقتى به تهران آمدم، متوجه شدم که آنچه من در حوزه آموخته‏ام قابل عرضه نیست و طالبى ندارد و آنچه را که مردم از من مى‏خواهند من آماده نکرده و نیاموخته‏ام .» در نتیجه با اینکه حوزه علمیه قم در مقایسه با سایرین در جایگاه بالاتری قرار دارد؛ اما باید درصدد رفع نواقص موجود باشد.